🔹فشار g، که به عنوان “نیروی گرانش” نیز شناخته میشود، نشان‌دهندهٔ نیرویی است که بر اجسام در حال حرکت در حالت تغییر سرعت اعمال میشود. برای خلبانان، فشار g می‌تواند در حین تغییرات سرعت و جهت پرواز بسیار مهم باشد.
بیشترین فشار g که خلبانان ممکن است تحمل کنند، بستگی به آموزش‌ها، سن، تجربه و وضعیت فیزیکی آنها دارد.
معمولاً در حین پرواز نیروی g از ۲ تا ۳ g برای مدت طولانی راحت ترین حداکثر فشار برای خلبانان به حساب می‌آید. با این حال، در شرایط خاصی مانند نبرد هوایی یا تست‌های مهم، خلبانان ممکن است فشار g بالاتری تحمل کنند. باید توجه داشت که هرچه فشار g بیشتر باشد، خطر بیشتری برای سلامتی انسان وجود دارد.
برای حفظ سلامتی، خلبانان نیاز دارند تا با این فشارها آشنا باشند و مراقب جسم خود باشند.
فشار گرانش که به شکل های مختلفی به بدن خلبان وارد می شود، بر اساس جهت و شدت آن دسته بندی می شود. در زیر دسته بندی های مهم فشار گرانش بر اساس جهت آن را شرح می دهم:
١- 🔻فشار گرانش مثبت (Positive G-Force)
در این حالت، جهت فشار گرانش به سمت پایین بدن خلبان است. این فشار در حالاتی مانند پرش و پرواز برعکس از سمت آسمان، فرود آمدن هواپیما، دایو شدید به سمت زمین بروز می کند.
▫️تاثيرات مخاطره آميز فشار گرانش مثبت:
در صورتی که اين شتاب شديد باشد، وزن بدن افزايش يافته به طوری که دستها و پاها به سختی حرکت ميکنند، سر سنگين ميشود (مخصوصا در نيروی ۲g و بالاتر) و به طور کلی تحرک اندام های بدن دچار مشکل ميشود. اندام‌های داخلی بدن به سمت پايين تغيير مکان داده و اعضای صورت، احساسی همانند کشيده شدن به سمت پايين را تجربه ميکنند (در حدود ۳g و ۴g)، به علت افزايش تغييرات هيدرواستاتيکی فشار خون در پاها و اندام های قسمت پايين بدن بيشتر از فشار خون در قلب ميباشد.
چون در زمان افزايش نيروی g مثبت، مقدار بسيار بيشتری از خون در قسمت پايين بدن جمع می شود که بازگشت خون به سمت قلب را سخت تر ميکند. اين مساله باعث کاهش فشار خون در مغز، قلب و چشمها شده و فشار خون در پاها را به حداکثر ميرساند در نتيجه سلول های حساس به نور موجود در شبکيه چشم که نياز به دريافت مقدار مشخصی اکسيژن دارند دچار قحطی شده که اين مسئله باعث تيره و خاکستری شدن ديد مي شود، در صورتي که برای مدت طولانی به بدن، نيروی بالاتر از ۵g وارد شود، فرد هوشياری خود را از دست داده و چشمها سياهی ميروند که به این حالت به اصطلاح بلک‌اوت (blackout) گفته میشود.
البته از دست رفتگی هوشيار و سياهی ديد به محض پايين آمدن سطح نيروی جی از بين ميرود، اگرچه فرد براي چند لحظه گيج و مبهوت ميماند. در زمان اعمال نيروی ۸g فرد، عملکرد حسی بدن خود را به کلی از دست ميدهد. در صورت وارد آمدن مقادير شديدتر نيروی g مثبت به بدن، شکستگی استخوان ها و حتی مرگ (به دليل فقدان شديد برگشت خون به قلب) رخ خواهد داد.
٢- 🔻فشار گرانش منفی (Negative G-Force)
در این حالت، جهت فشار گرانش به سمت بالای بدن خلبان است. نمونه‌هایی از فشار منفی شامل انجام حرکات آکروباتیک، انجام دوران شدید و بدون وقفه در حرکت وسیله پروازی میباشد.
▫️تاثيرات مخاطره آميز فشار گرانش منفي:
نیروی g منفی برعکس نیروی g مثبت بوده و به این معنی میباشد که خون و اندام های داخلی بدن به دلیل وارد آمدن شتابی در جهت بالا، به سمت بالا کشیده میشوند. این امر نیز باعث ایجاد مشکل در سیستم گردش خون، درد گرفتن اعضای صورت و قرمز شدن دید، به دلیل کشیده شدن شدید خون به سمت جمجمه میشود.
همچنین در مواردی که نیروی g منفی شدیدی بر بدن اعمال میشود، رگ های خونی کوچک موجود در صورت و چشمها دچار ازهم گسیختگی میگردند و باعث بوجود آمدن پدیده رد اوت (Redout) یا قرمز شدن دید خلبان میشود.
عواملی وجود دارند که ابتلا به آنها و یا استعمال آنها، تحمل بدن را در برابر نیروی جی کاهش میدهند:
هایپوکسی شدن، هایپرونتیلیشن، فشار خون بالا، استرس، خستگی شدید، گرما، پایین بودن قند خون، استعمال دخانیات و الکل و …
٣- 🔻فشار گرانش عرضی (Lateral G-force)
در اين حالت، جهت فشار گرانش به سمت چپ یا راست بدن خلبان است. این فشار در حالت های وارونگی و منحرف کردن هواپیما بوجود می آید. فشار عرضی ممکن است باعث عدم تعادل و احساس ناراحتی در خلبان شود.
مهم است که خلبانان با این دسته بندیها و تأثیرات آنها روی بدن آشنا باشند و در دوره‌های آموزشی مناسبی آموزش ببینند تا بتوانند از جسم خود مراقبت کنند و تأثیرات منفی فشار گرانش بر سلامتشان را کاهش دهند.
